آنچه در این نوشته می‌خوانید:
دستگاه تراش منوال یکی از ماشین‌ابزارهای پایه در صنعت ماشین‌کاری است که برای شکل‌دهی، برش و پرداخت فلزات به کار می‌رود. این دستگاه با حرکت دستی ابزار و قطعه، امکان تراشکاری دقیق را فراهم می‌کند و هنوز هم در بسیاری از کارگاه‌ها و مراکز آموزشی مورد استفاده قرار می‌گیرد. به کمک این دستگاه می‌توان عملیات مختلفی مانند پیش‌تراشی، پرداخت‌کاری، سوراخ‌کاری و رزوه‌زنی را انجام داد. سادگی و راحتی کار، هزینه پایین و همچنین قابلیت کنترل مستقیم توسط اپراتور از دلایل محبوبیت این دستگاه هستند. در این مطلب به معرفی کامل دستگاه تراش منوال می‌پردازیم.
دستگاه تراش منوال چیست؟
دستگاه تراش منوال (Manual Lathe) یکی از پرکاربردترین ماشین‌ابزارهای سنتی در صنعت ماشین‌کاری است که برای براده‌برداری از قطعات دوار به کار می‌رود. این دستگاه به صورت دستی توسط اپراتور کنترل می‌شود و برخلاف دستگاه‌های CNC، فاقد سیستم کنترل عددی است. عملکرد اصلی این دستگاه بر پایه چرخش قطعه کار و حرکت ابزار برش در راستای محوری یا عرضی انجام می‌شود تا شکل، ابعاد یا سطح قطعه تغییر کند.
با استفاده از این دستگاه می‌توان عملیات مختلفی مانند صاف‌کاری، پله‌تراشی، شیارزنی، سوراخ‌کاری، رزوه‌زنی و مخروط‌تراشی را انجام داد. این دستگاه معمولاً شامل اجزایی مانند سه‌نظام، ریل، کالسکه (ترکیب سوپرت‌ها)، مرغک و موتور اصلی است. اگرچه که امروزه دستگاه‌های CNC در بسیاری از صنایع جایگزین دستگاه‌های منوال شده‌اند اما این دستگاه‌ها به دلیل هزینه کمتر، نگهداری ساده‌تر و کاربرد آموزشی هنوز هم در بسیاری از کارگاه‌ها، آموزشگاه‌ها و پروژه‌های نمونه‌سازی به کار می‌روند. یادگیری کار با این دستگاه برای دانشجویان و تکنسین‌های حوزه ساخت و تولید یک مهارت پایه و ضروری محسوب می‌شود.
سرویس تخصصی ما: خدمات تراش CNC و منوال
دستگاه تراش منوال از چه اجزایی تشکیل شده است؟
دستگاه تراش منوال از چند بخش اصلی تشکیل شده که هر کدام نقش مهمی در فرآیند تراشکاری دارند. در ادامه اجزای کلیدی این دستگاه را معرفی خواهیم کرد:
- بستر (Bed): بستر پایه‌ای مستحکم و صلب است که سایر اجزای دستگاه روی آن نصب می‌شوند. این بخش معمولاً از چدن با مقاومت بالا ساخته می‌شود تا ارتعاشات را جذب کرده و دقت عملیات تراشکاری حفظ شود.
- محور اصلی (Spindle): محور اصلی قطعه کار را در حال چرخش نگه می‌دارد و نیروی چرخشی از موتور به آن منتقل می‌شود. این محور معمولاً دارای یاتاقان‌های دقیق برای چرخش روان و پایدار است.
- سه‌نظام (Chuck): سه‌نظام قطعه کار را بر روی محور اصلی نگه می‌دارد و آن را محکم مهار می‌کند. این قسمت دارای انواع مختلفی است (سه‌فک، چهارفک، پنوماتیک و…) که بسته به نوع و شکل قطعه انتخاب می‌شوند.
- ابزارگیر یا سوپرت (Tool Post / Carriage): سوپرت وظیفه نگهداری و حرکت دادن ابزار برش در جهت‌های طولی و عرضی را بر عهده دارد. این بخش این امکان را فراهم می‌کند که ابزار با دقت بالا روی سطح قطعه حرکت کند.
- مرغک (Tailstock): این بخش در طرف مقابل محور اصلی قرار دارد و برای تکیه‌گاه دادن به انتهای قطعه‌های بلند استفاده می‌شود. همچنین می‌توان ابزارهایی مانند مته را روی آن نصب کرد.
- جعبه دنده و سیستم تغذیه (Gearbox & Feed Mechanism): جعبه دنده امکان تنظیم سرعت چرخش محور اصلی و مقدار پیشروی ابزار را فراهم می‌کند. این تنظیمات بسته به نوع عملیات و جنس قطعه تغییر می‌کنند.
کاربرد تراش منوال در صنایع مختلف
این دستگاه‌ها به دلیل سادگی، دقت و هزینه پایین، در صنایع مختلف کاربردهای متنوعی دارند. در ادامه به مهم‌ترین کاربردهای دستگاه تراش منوال در صنایع مختلف اشاره خواهیم کرد:
- صنعت خودروسازی: این دستگاه در ساخت و تعمیر قطعاتی مانند میل‌لنگ، شفت، بوش و فلنچ کاربرد دارد. همچنین در کارگاه‌های مکانیکی برای اصلاح و یا بازسازی قطعات خودرو استفاده می‌شود.
- صنعت نفت و گاز: این ابزار برای ساخت اتصالات فلزی، رزوه‌زنی لوله‌ها و همچنین تولید شفت‌ها و قطعات دقیق در تجهیزات حفاری و انتقال بسیار مؤثر است (به خصوص در کارگاه‌های تعمیراتی میدان‌های نفتی).
- صنعت هوافضا: تراش منوال در نمونه‌سازی قطعات دقیق و حساس مانند شفت‌های موتور، اتصالات خاص و قطعات سیستم‌های کنترلی کاربرد دارد (به خصوص در مراحل اولیه طراحی یا تعمیر قطعات).
- صنایع پزشکی و تجهیزات آزمایشگاهی: برای ساخت ابزارهای فلزی کوچک، قطعات اتصال دقیق و پایه‌های مکانیکی تجهیزات پزشکی یا آزمایشگاهی از دستگاه‌های تراش منوال استفاده می‌شود.
- صنایع آموزشی و کارگاهی: در هنرستان‌ها، دانشگاه‌ها و کارگاه‌های فنی برای آموزش اصول اولیه ماشین‌کاری، نحوه کار با ابزار و همچنین درک فرآیندهای براده‌برداری از دستگاه تراش منوال استفاده می‌شود.
- صنایع ابزارسازی و قالب‌سازی: تراش منوال به دلیل دقت و کنترل دستی، برای ساخت قطعات فلزی کوچک، ابزارهای خاص، پین‌ها، سنبه‌ها و قطعات اولیه قالب‌ها بسیار مفید است.
- صنایع دریایی: تراش منوال در ساخت و نگهداری شفت‌های پروانه، یاتاقان‌ها و اجزای متحرک سیستم‌های دریایی، امکان انجام تعمیرات سریع و دقیق را فراهم می‌کند (حتی در محیط‌های خارج از کارخانه).
- صنعت کشاورزی و ماشین‌آلات صنعتی: این دستگاه در تولید و تعمیر قطعات متحرک ماشین‌آلات مانند چرخ‌دنده‌ها، شفت‌ها و بوش‌ها نقش مهمی در نگهداری تجهیزات کشاورزی ایفا می‌کند.
- صنعت راه‌آهن: برای ساخت و تراش قطعات سیستم ترمز، شفت چرخ‌ها، اتصالات مکانیکی و بازسازی قطعات فرسوده واگن‌ها و لوکوموتیوها از دستگاه تراش منوال استفاده می‌شود.
- خدمات فنی و تعمیرگاهی: این دستگاه در کارگاه‌های فنی کوچک به عنوان ابزار کلیدی برای ساخت قطعات یدکی، بازسازی قطعات آسیب‌دیده و انجام پروژه‌های سفارشی با تیراژ پایین شناخته می‌شود.
مزایا و معایب دستگاه تراش منوال
انواع دستگاه تراش منوال
دسته‌بندی دستگاه‌های تراش بر اساس نوع تراش، یکی از رایج‌ترین روش‌های طبقه‌بندی این دستگاه‌ها است. در این روش دستگاه‌ها بر اساس نوع عملیات تراشکاری که می‌توان با آن‌ها انجام داد، به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. برخی از مهم‌ترین دسته‌های تراش منوال بر اساس نوع تراش عبارت‌اند از:
1- تراش‌های مرکزی
تراش‌های مرکزی رایج‌ترین نوع دستگاه تراش منوال هستند که برای انجام عملیات مختلفی مانند تراشیدن سطوح خارجی و داخلی، شیارزنی، رزوه‌زنی و مخروط‌تراشی به کار می‌روند. این دستگاه‌ها به دلیل انعطاف‌پذیری بالا و امکان کار روی قطعات با اشکال مختلف، در اکثر کارگاه‌ها و صنایع تولیدی کاربرد فراوانی دارند.
2- دستگاه تراش قائم‌تراش
دستگاه تراش قائم‌تراش به دلیل قرارگیری محور اصلی در حالت عمودی برای تراشکاری قطعات بزرگ و سنگین مناسب است. این دستگاه‌ها عمدتاً در مواردی استفاده می‌شوند که قطعه کار را نتوان به راحتی روی تراش‌های مرکزی نصب کرد و نیاز به عملیات‌های عمودی مانند پیشانی‌تراشی یا سوراخ‌کاری وجود داشته باشد.
3- تراش‌های تخت‌خواب شیب‌دار
این نوع تراش دارای تخت‌خوابی است که می‌توان آن را در زوایای مختلف شیب داد تا بتوان قطعات مخروطی و فرم‌دار را با دقت ماشین‌کاری کرد. تراش تخت‌خواب شیب‌دار به دلیل انعطاف‌پذیری در تنظیم زاویه، برای تولید قطعات خاص و پیچیده بسیار مناسب است.
4- تراش کاروسل
تراش کاروسل برای تراشکاری قطعات بسیار بزرگ و با اشکال سخت طراحی شده است. در این دستگاه قطعه کار روی یک صفحه گرد بزرگ نصب شده و ابزار از بالا به آن نزدیک می‌شود. این ویژگی امکان تراشیدن سطوح خارجی، سوراخ‌کاری و سایر عملیات را بر روی قطعات حجیم فراهم می‌کند.
5- تراش‌های رزوه‌زنی
تراش‌های رزوه‌زنی به طور تخصصی برای ایجاد رزوه روی قطعات استفاده می‌شوند. این دستگاه‌ها در انواع دستی، نیمه‌اتوماتیک و CNC طراحی شده و برای تولید انبوه قطعات رزوه‌دار مانند پیچ و مهره کاربرد زیادی دارند.
6- کپی‌تراش
کپی‌تراش‌ها برای تولید قطعاتی با اشکال پیچیده و مشابه یک نمونه یا الگو به کار می‌روند. در این دستگاه مسیر حرکت ابزار برش توسط نمونه کنترل می‌شود و به این ترتیب می‌توان قطعات مشابهی را با دقت بالا تولید کرد.
7- تراش‌های پیشانی‌تراش
این دستگاه‌ها برای تراشیدن سطوح صاف و بزرگ کاربرد دارند و مجهز به ابزار برش پهنی هستند که به صورت عرضی روی قطعه حرکت می‌کند. پیشانی‌تراش بیشتر برای قطعاتی با ابعاد بزرگ و نیازمند سطح صاف و یکنواخت استفاده می‌شود.
مشاوره رایگان و تخصصی
در شرکت کنکاش طرح نوین، خدمات تراش CNC و منوال قطعات صنعتی، به صورت تخصصی و در تهران انجام می‌شود.
برای دریافت مشاوره رایگان با شماره 02166803043 تماس حاصل فرمایید.
آموزش استفاده از دستگاه تراش منوال
کار با دستگاه تراش منوال نیازمند دقت، مهارت و رعایت اصول ایمنی است. در ادامه مراحل اصلی استفاده از این دستگاه را به صورت گام‌به‌گام شرح می‌دهیم:
- آماده‌سازی قطعه کار: ابتدا قطعه فلزی مورد نظر را با استفاده از سه‌نظام یا سایر نگهدارنده‌ها محکم روی محور اصلی نصب می‌کنیم. در صورت نیاز، مرغک نیز در انتهای قطعه قرار می‌گیرد تا از لرزش آن جلوگیری شود.
- تنظیم ابزار برش: ابزار برش را در محل مناسب روی سوپرت (ابزارگیر) نصب کرده و زاویه آن را نسبت به قطعه کار تنظیم می‌کنیم. ابزار باید کاملاً محکم و در ارتفاع مناسب قرار گیرد تا برش به صورت دقیق انجام شود.
- تنظیم سرعت و پیشروی: با استفاده از جعبه دنده سرعت چرخش محور اصلی و میزان پیشروی ابزار را بسته به جنس قطعه و نوع عملیات (تراش، پرداخت، رزوه‌زنی و…) تنظیم می‌کنیم.
- شروع عملیات براده‌برداری: سپس دستگاه را روشن کرده و به صورت دستی یا با کمک سیستم حرکتی، ابزار را به سمت قطعه هدایت می‌کنیم. در حین کار باید به صدا، لرزش و کیفیت سطح توجه شود.
- پایان عملیات و بررسی کیفیت: پس از پایان برش، دستگاه خاموش شده و قطعه کار از سه‌نظام خارج می‌شود. سپس سطح، ابعاد و دقت قطعه با ابزار اندازه‌گیری بررسی می‌شود تا اطمینان حاصل شود که مطابق نقشه است.
کار با دستگاه تراش منوال نیاز به تمرین و تجربه دارد. رعایت نکات ایمنی، استفاده از عینک محافظ و حفظ تمرکز در حین کار از اهمیت زیادی برخوردار است.
