آنچه در این نوشته می‌خوانید:
روتراشی یکی از اصلی‌ترین و پرکاربردترین عملیات‌ها در فرآیند ماشین‌کاری است که با استفاده از دستگاه تراش انجام می‌شود. در این روش سطح خارجی قطعات استوانه‌ای (یا قطعاتی مشابه آن) با دقت بالا تراشیده می‌شود تا به ابعاد و کیفیت سطح مورد نظر برسد. روتراشی نه تنها در ساخت قطعات ساده صنعتی بلکه در تولید قطعات دقیق و حساس مانند شفت‌ها، بوش‌ها و محورها نیز اهمیت فراوانی دارد. بنابراین آشنایی با اصول عملکرد دستگاه تراش، ابزارهای مورد استفاده در روتراشی و پارامترهای مؤثر بر کیفیت سطح نهایی برای فعالان حوزه مهندسی ساخت و تولید ضروری است. در این مطلب فرآیند روتراشی را به صورت کامل بررسی خواهیم کرد.
تیم مهندسی ما در زمینه خدمات تراش CNC و منوال و خدمات فرز CNC به شما مشاوره رایگان ارائه می‌دهد.
روتراشی چیست؟
روتراشی یکی از عملیات‌های پایه در ماشین‌کاری با دستگاه تراش است که در آن سطح خارجی قطعه‌ای که معمولاً شکل استوانه‌ای دارد (به کمک ابزار برش) تراشیده می‌شود تا به ابعاد دلخواه برسد. در این فرآیند قطعه کار روی محور اصلی دستگاه تراش نصب شده و با سرعت بالا دوران می‌کند در حالی که ابزار برش با حرکت خطی در امتداد محور قطعه، براده‌برداری را انجام می‌دهد. هدف از روتراشی کاهش قطر قطعه به میزان مشخص و همچنین دستیابی به سطحی یکنواخت و صاف است.
این عملیات معمولاً در مراحل اولیه یا میانی ساخت قطعات انجام می‌شود و دقت آن نقش مهمی در کیفیت نهایی محصول دارد. حرکت ابزار در روتراشی می‌تواند به صورت طولی و یا ترکیبی از طولی و عرضی باشد اما همواره در امتداد سطح خارجی قطعه انجام می‌شود. ابزار مورد استفاده در این فرآیند بسته به نوع جنس قطعه، شکل لبه برشی و شرایط ماشین‌کاری به گونه‌ای انتخاب می‌شود که تحمل نیروهای برش بالا را داشته باشد. روتراشی از لحاظ اصول فیزیکی، بر پایه براده‌برداری با تماس مستقیم ابزار و قطعه‌کار عمل می‌کند و از تکنیک‌های سنتی و رایج در ساخت قطعات فلزی محسوب می‌شود.
روتراشی با دستگاه تراش چیست؟
روتراشی با دستگاه تراش یکی از اصلی‌ترین روش‌های ماشین‌کاری در تولید قطعات صنعتی است که در آن، سطح خارجی یک قطعه استوانه‌ای شکل با دقت بالا تراشیده می‌شود. در این فرآیند، قطعه‌کار روی محور اصلی دستگاه تراش بسته شده و با سرعت مشخصی دوران می‌کند، در حالی‌که ابزار برش با حرکت خطی در امتداد یا عمود بر محور قطعه، براده‌برداری را انجام می‌دهد. دستگاه‌های تراش می‌توانند دستی، نیمه‌اتومات یا CNC (کنترل عددی) باشند که هرکدام بسته به نوع کار، دقت و حجم تولید انتخاب می‌شوند.
در عملیات روتراشی، تنظیم دقیق پارامترهایی مانند سرعت برش، نرخ پیشروی، و عمق تراش اهمیت زیادی دارد تا سطحی صاف و یکنواخت با دقت ابعادی بالا حاصل شود. ابزارهای برش مورد استفاده نیز باید متناسب با جنس قطعه و نوع ماشین‌کاری انتخاب شوند. این فرآیند معمولاً در ساخت قطعاتی مانند شفت‌ها، بوش‌ها، چرخ‌دنده‌ها و دیگر قطعات دوار کاربرد دارد. روتراشی با دستگاه تراش نه‌تنها امکان دستیابی به کیفیت بالا را فراهم می‌کند، بلکه انعطاف‌پذیری خوبی در تولید قطعات مختلف با اندازه‌ها و اشکال متنوع دارد.
انواع روش‌های روتراشی
روش‌های روتراشی را می‌توان بر اساس جهت حرکت ابزار و نوع سطح تراشیده‌شده به چند دسته اصلی تقسیم کرد. در ادامه به معرفی رایج‌ترین روش‌های روتراشی می‌پردازیم:
- روتراشی طولی (طولی مستقیم): در این روش، ابزار به‌صورت موازی با محور قطعه‌کار حرکت می‌کند و سطح جانبی قطعه را تراش می‌دهد. این نوع روتراشی برای کاهش قطر خارجی قطعه در طول مشخص استفاده می‌شود.
- روتراشی پله‌ای (قطرهای مختلف): در روتراشی پله‌ای، ابزار به‌صورت مرحله‌ای در طول قطعه حرکت می‌کند تا بخش‌هایی با قطرهای متفاوت ایجاد شود. این روش برای قطعاتی با تغییرات قطری مشخص به‌کار می‌رود.
- روتراشی مخروطی (روتراشی زاویه‌دار): در این روش، ابزار با زاویه مشخص نسبت به محور قطعه حرکت می‌کند تا سطح مخروطی شکل ایجاد شود. این کار معمولاً با تنظیم سوپرت طولی یا با استفاده از دستگاه‌های خاص انجام می‌شود.
- روتراشی فرم‌دار (پروفیل‌دار): در روتراشی فرم‌دار، ابزار دارای شکل خاصی است که هنگام حرکت، فرم مورد نظر را روی قطعه ایجاد می‌کند. این روش برای ساخت قطعات پیچیده با انحنای خاص استفاده می‌شود.
مزایای استفاده از روش روتراشی با دستگاه تراش
روتراشی یکی از پرکاربردترین و دقیق‌ترین روش‌های ماشین‌کاری با دستگاه تراش است که به دلیل قابلیت بالا در تولید سطوح استوانه‌ای، دقت بالا و تنوع در اجرا، جایگاه ویژه‌ای در صنایع مختلف دارد. استفاده از این روش در ساخت قطعات فلزی، به‌ویژه در حجم‌های متوسط تا بالا، مزایای فنی و اقتصادی قابل توجهی به همراه دارد.
- دقت بالا در ابعاد و صافی سطح: روتراشی امکان رسیدن به تلرانس‌های بسیار دقیق و سطوح صاف را فراهم می‌کند، که برای قطعات حساس و مکانیکی ضروری است.
- مناسب برای تولید قطعات متقارن دوار: این روش به‌طور خاص برای قطعاتی با تقارن محوری مانند شفت‌ها و بوش‌ها طراحی شده و عملکرد بسیار بهینه‌ای در این زمینه دارد.
- قابلیت تنظیم و کنترل آسان پارامترها: سرعت برش، عمق تراش و نرخ پیشروی ابزار به‌راحتی قابل تنظیم‌اند، که به اپراتور اجازه می‌دهد فرآیند را با توجه به نوع قطعه بهینه کند.
- قابلیت استفاده برای مواد مختلف: روتراشی روی طیف وسیعی از فلزات و آلیاژها قابل اجراست، از فولادهای سخت گرفته تا فلزات نرم‌تر مانند آلومینیوم و مس.
- تکرارپذیری بالا در تولید انبوه: در صورت تنظیم دقیق دستگاه، می‌توان تعداد زیادی قطعه با کیفیت یکسان تولید کرد که برای تولیدات انبوه بسیار ارزشمند است.
- امکان اجرای عملیات تکمیلی در همان دستگاه: پس از روتراشی، می‌توان سایر فرآیندها مانند شیاردادن، رزوه‌زنی یا سوراخ‌کاری را نیز در همان دستگاه انجام داد، که باعث صرفه‌جویی در زمان و هزینه می‌شود.
معایب استفاده از روش روتراشی با دستگاه تراش
با وجود مزایای فراوان، روتراشی نیز مانند هر روش ماشین‌کاری دیگری، محدودیت‌ها و معایبی دارد که در برخی کاربردها ممکن است کارایی آن را کاهش دهد. شناخت این معایب به انتخاب صحیح روش تولید و بهینه‌سازی فرآیند کمک می‌کند.
- زمان‌بر بودن در حجم بالای براده‌برداری: در مقایسه با روش‌هایی مانند فرزکاری یا سنگ‌زنی، روتراشی در حذف حجم زیاد ماده زمان بیشتری می‌برد، به‌ویژه در قطعات بزرگ یا با قطر زیاد.
- محدودیت در شکل قطعه‌کار: روتراشی فقط برای قطعاتی کاربرد دارد که حول محور خود تقارن داشته باشند؛ قطعات نامتقارن یا با هندسه پیچیده را نمی‌توان با این روش تراش داد.
- نیاز به مهارت اپراتور: تنظیم دقیق ابزار، انتخاب پارامترهای مناسب و کار با دستگاه تراش نیازمند تجربه و مهارت بالا است؛ خطاهای انسانی می‌توانند منجر به کاهش دقت یا آسیب به قطعه شوند.
- احتمال لرزش و ناپایداری در قطعات بلند: در روتراشی قطعات بلند و باریک، به دلیل کاهش پایداری و افزایش ارتعاش، دقت نهایی ممکن است کاهش یابد و سطح نهایی کیفیت مطلوبی نداشته باشد.
- مصرف ابزار نسبتاً بالا در سرعت‌های بالا: در صورت استفاده از سرعت برش زیاد یا ماشین‌کاری مواد سخت، عمر ابزار کاهش یافته و نیاز به تعویض مکرر آن افزایش می‌یابد که هزینه‌بر است.
مزایا و معایب روتراشی با دستگاه تراش
کاربردهای روتراشی در صنایع مختلف
روتراشی یکی از فرآیندهای کلیدی در ساخت قطعات صنعتی است که به‌دلیل دقت بالا و قابلیت اجرای آن روی انواع فلزات، در بسیاری از صنایع به‌کار می‌رود. این روش برای تولید قطعاتی با سطح خارجی گرد یا استوانه‌ای شکل ایده‌آل است و در خطوط تولید انبوه و ساخت قطعات خاص نیز نقش مهمی ایفا می‌کند.
- صنعت خودروسازی: روتراشی برای ساخت قطعاتی مانند شفت، میل‌لنگ، بوش، چرخ‌دنده و توپی چرخ استفاده می‌شود که نیازمند دقت بالا و سطح صاف هستند.
- صنعت هوافضا: در تولید قطعات دقیق و حساس مانند اجزای موتورهای جت و محورهای توربین، روتراشی به دلیل دقت بالا و کیفیت سطح مناسب به‌کار می‌رود.
- صنایع نفت و گاز: ساخت لوله‌ها، اتصالات، فلنج‌ها و قطعات دوار مورد استفاده در پمپ‌ها و توربین‌ها با روتراشی انجام می‌شود تا تحمل فشار و شرایط سخت را داشته باشند.
- صنایع ماشین‌سازی: در ساخت انواع محور، قطعات انتقال قدرت، بلبرینگ‌ها و بدنه‌های دوار ماشین‌آلات صنعتی، از روتراشی برای رسیدن به ابعاد دقیق استفاده می‌شود.
- صنایع پزشکی و تجهیزات دقیق: روتراشی در ساخت قطعاتی مانند ابزارهای جراحی، پروتزها و قطعات چرخشی دستگاه‌های پزشکی کاربرد دارد که نیاز به تلرانس بسیار دقیق دارند.
- صنعت ریلی و حمل‌ونقل: قطعات بزرگ و دوار مانند چرخ‌های قطار و محورهای واگن با استفاده از روتراشی تولید و پرداخت می‌شوند تا عملکرد روان و مطمئن داشته باشند.
عوامل موثر در کیفیت روتراشی
کیفیت نهایی روتراشی به عوامل متعددی بستگی دارد که هر یک می‌توانند بر دقت ابعادی، صافی سطح و عمر ابزار تأثیرگذار باشند. شناخت این عوامل به اپراتور کمک می‌کند تا با تنظیم دقیق پارامترها و انتخاب ابزار مناسب، بهترین نتیجه ممکن را در فرآیند ماشین‌کاری به‌دست آورد.
- سرعت برش: انتخاب صحیح سرعت برش بر اساس جنس قطعه و ابزار، باعث کاهش سایش ابزار و بهبود صافی سطح می‌شود.
- عمق برش: عمق زیاد ممکن است باعث افزایش نیروی برش و لرزش شود، در حالی که عمق کم ممکن است زمان تولید را افزایش دهد و کارایی را کاهش دهد.
- نرخ پیشروی ابزار: پیشروی زیاد باعث زبری سطح و افزایش فشار روی ابزار می‌شود، در حالی که پیشروی کم کیفیت سطح را بهبود می‌دهد ولی زمان ماشین‌کاری را افزایش می‌دهد.
- جنس و نوع ابزار برش: استفاده از ابزار مناسب با لبه تیز و جنس مقاوم (مثل کاربید یا HSS) تأثیر مستقیمی بر دقت، سرعت و عمر مفید فرآیند دارد.
- نوع و جنس قطعه‌کار: برخی فلزات نرم‌تر راحت‌تر تراشیده می‌شوند، در حالی که فلزات سخت یا آلیاژهای مقاوم نیاز به تنظیمات دقیق‌تری دارند تا کیفیت حفظ شود.
- صلبیت دستگاه و قطعه‌گیر: هرگونه لرزش یا انعطاف در گیره قطعه یا خود دستگاه می‌تواند دقت روتراشی را کاهش داده و منجر به تولید سطح ناصاف شود.
- وضعیت تیز بودن ابزار: ابزار کند باعث افزایش اصطکاک، گرم شدن بیش از حد قطعه و افت کیفیت سطح می‌شود، در حالی که ابزار تیز براده‌برداری روان‌تری انجام می‌دهد.
مشاوره رایگان و تخصصی
در شرکت کنکاش طرح نوین، خدمات فرز CNC و منوال و تراشکاری CNC و منوال قطعات صنعتی، به صورت تخصصی و در تهران انجام می‌شود.
برای دریافت مشاوره رایگان با شماره 02166803043 تماس حاصل فرمایید.
